دفاع بی نقص از یک حقیقت تاریخی

به گزارش خبرنگار مهر، مستند تلویزیونی "خلیج فارس" به نویسندگی، کارگردانی و تهیه کنندگی ارد عطارپور از تولیدات فاخر شبکه یک در عرصه مستندسازی محسوب می‌شود که چهارشنبه  این هفته از تلویزون پخش شد.

این مستند نه تنها به لحاظ ساختار اثر شایسته‌ای است، بلکه سازنده اثر توانسته با دلایل و اسناد تاریخی از نام خلیج فارس دفاع کرده و بیننده با دیدن آن متوجه ترفندهای کشورهای عربی برای از بین بردن نام خلیج فارس و جایگزین کردن نام خلیج عربی شود.

این مستندساز فقط با چند پژوهشگر و نقشه‌نگار مصاحبه نکرده تا نام خلیج فارس را به اثبات برساند، بلکه مستند "خلیج‌ فارس" را با نشان دادن تصاویر سخنرانی جمال عبدالناصر آغاز کرده است. می‌توان گفت عطارپور بهترین شروع را برای مستند "خلیج فارس" انتخاب کرده است.

او در این مستند سخنرانی جمال عبدالناصر را در 26 ژولای سال 1956 نشان می‌دهد که ملی شدن کانال سوئز را اعلام می‌کند. در این روز عبدالناصر مرتب از کلمه خلیج فارسی استفاده می‌کند و چندین بار در سخنرانی‌اش از اقیانوس اطلس تا خلیج فارس یاد می‌کند.

نشان دادن سخنرانی عبدالناصر بهترین شروعی بود که می‌توانست یک مستندساز در نظر بگیرد، چون با تصویر یک سخنرانی تاریخی نخستین گام را محکم برای مستند بر می‌دارد. در ادامه مستندساز نام یکی از خیابان‌های  شهر قاهره را به تصویر می‌کشد که از خلیج فارس استفاده شده است. این بهترین دفاع می‌تواند باشد.

عطارپور در مستند "خلیج فارس" بعد از نشان دادن تصاویر سخنرانی و یکی از شهرهای قاهره، کاریکاتورهای عربی را نشان می‌دهد که از نام خلیج فارس استفاده کردند. در واقع می‌توان گفت این مستند با زبان ساده و به دور از اغراق و فقط با استناد کردن به مداراک تاریخی از نام خلیج فارس دفاع می‌کند.

دیگر امتیاز این مجموعه که بخشی از مستند "خلیج فارس" را به خود اختصاص داده، به تصویر کشیدن نقشه‌های قدیمی است که واژه‌هایی همچون خلیج فارس، دریای پارس، بحر فارس در این نقشه‌ها حک شده است. دوربین این مستندساز در ادامه به سراغ موزه ملی ایران و کتاب المسالک و الممالک نوشته ابو اسحاق استخری می رود که هزار و 100 سال قبل نوشته شده است. در این کتاب از بحر فارسی یاد شده است.

روبن گالی چیان پژوهشگر و نقشه نگار در مستند "خلیج فارس" اشاره‌ای به نقشه‌های قدیمی می‌کند که نام خلیج فارس را به اثبات می‌رسد، نقشه‌های چون خوارزمی، زکریای قزوینی، ابن وردی، ابوریحان بیرونی و ... که از واژه هایی چون نهر فارس، خلیج فارس، دریای فارس و بحر فارس بهره برده‌اند.

عطارپور در این مستند نشان داد که چگونه زمانی که جمال عبدالناصر همیشه بر استفاده از نام خلیج فارس تاکید داشته، در سخنرانی‌های سال‌های بعد از نام خلیج عربی به جای خلیج‌فارس استفاده می‌کند. وقتی سال 1960 شاه ایران اسرائیل را به رسمیت می‌شناسد، عبدالناصر نیز در واکنش به شاه ایران طی یک سخنرانی درباره قطع رابطه مصر با ایران حرف می‌زند و از آن زمان به بعد در سخنرانی‌هایش از نام خلیج عربی استفاده می‌کند.

از سوی دیگر کارگردان در این اثر فقط به اسناد ایرانی و عربی برای خلیج فارس استناد نکرده و دیگر ویژگی این مجموعه نشان دادن حضور غربی‌ها در خلیج فارس و استفاده از این نام است. او در این مستند اشاره به حضور پرتغالی‌ها در قرن شانزدهم در آب‌های خلیج فارس می‌کند و بعد از آن بریتانیا و هلند را نشان می‌دهد که آنها هم در نقشه‌هایشان به نام خلیج فارس اشاره می‌کنند. گفتگوی محمدرضا سحاب پژوهشگر و نقشه‌نگار بخش دیگر این مستند را تشکیل می‌دهد که او هم به تاریخچه نام خلیج فارس اشاره می کند.

یکی دیگر از کارهای مثبتی که در این مستند صورت گرفته، اشاره به کتاب‌های آموزشی کودکان عرب زبان است. کودکان عرب در سال‌ها قبل که در کتاب‌هایشان کلمه خلیج فارس را می‌خواندند، امروز در کتاب‌های آموزشی شان باید نام خلیج عربی را بخوانند. در واقع عرب‌ها قصد دارند این گونه خلیج فارس را از آن خودشان کنند.

بیننده در ادامه این مستند شاهد دیوارهای قدیمی رم است که نقشه دنیا روی آن تصویر شده و نام خلیج فارس نیز حک شده است و مستندساز با سفر به موزه‌های فلورانس، وین و ... نشان می‌دهد که در این کشورها هنوز هم نام خلیج فارس در نقشه‌های قدیمی به چشم می‌خورد. در ادامه دوربین مستند بازار ابن بطوطه در دبی را نشان می‌دهد که نوار سفیدی روی نقشه بزرگی که نام خلیج فارس حک شده، کشیده شده است. عطارپور در این مستند به تفسیرهای اهل تسنن هم می‌پردازد که در کتاب‌هایشان از نام خلیج فارس استفاده کردند.

آنچه در نگاه یک مستندساز اهمیت دارد، زاویه دیده او به سوژه‌ای است که می‌خواهد کار کند. عطارپور در مستند "خلیج فارس" سعی کرده از زاویای مختلف به تاریخچه نام خلیج فارس بپردازد. علاوه بر آن در ساخت مستندهای علمی تحقیق حرف اول را می‌زند و ظرافتی که عطارپور به عنوان سازنده مستند "خلیج فارس" دارد و با دقت این مستند را ساخته، نشان می‌دهد که این مستندساز برای ساخت این پروژه تحقیقات فراوان و جامعی انجام داده تا به قول معروف ثبت با سند برابر باشد.

این مستندساز از تحقیق به عنوان یک موضوع سطحی عبور نکرده و تلاش داشته تصاویر مستند "خلیج فارس" کاملاً طبق اسناد باشد. این مستند گرچه تاریخی است، اما نه تنها مخاطب را خسته نمی‌کند، بلکه او در هر لحظه بیشتر ترغیب می‌شود تا به تماشای مستند "خلیج فارس" ادامه بدهد، چرا که این مستند نه تنها اطلاعات خوبی در ارتباط با نام خلیج فارس در اختیارش می‌گذارد، بلکه دیدن تصاویر آرشیوی و نقشه‌های قدیمی هم برایشان جذابیت لازم را دارد.

مستند فاخر "خلیج فارس" شهادت بلند همه فریادها و نجواهایی است که نام خلیج فارس را بلند می‌گویند. امید است دیگر مستندهای این شبکه به قوت این مستند باشد و از چنین مستندسازانی حمایت شود تا بتوانند حرف‌هایشان را به زیبایی در مستندها منتقل کنند.

-----------------
فاطمه عودباشی